Karikatürlerle Kurtuluş Savaşı: Mizahın Savaş Propagandasındaki Yeri
Görsel ve işitsel araçlarla ve gazete yazıları ile yapılan lehte ve aleyhte propagandalar hem savaşan askerlerin üzerinde hem de cephe gerisindeki halkın üzerinde bugüne kadar birebir etkili olmuştur. Bu yöntemdeki en büyük hedef askerin ve halkın maneviyatıdır. Çanakkale'de rastladığımız gibi düşman uçaklarından askerlerimizin bulunduğu siperlere atılan pusulalar, "halifelik adına savaşacaksınız" diye kandırılıp İngilizler adına silah altına alınan Müslüman Hintli, Sudanlı askerler propaganda faaliyetlerinin ne boyutlarda kullanıldığını bize göstermiştir. Savaş öncesinde ve savaş sırasında savaşan devletlerin birbirleri aleyhine faaliyetleri hep devam etmiştir.(Ferhat,2008). Bundan dolayı savaş dönemlerinde yapılan gazete haberlerin ,çıkarılan dergiler ve çizilen karikatürlerin belli bir amacı gerçekleştirmek için propaganda amaçlı yapıldığı görülmektedir. Bu anlamda kurtuluş savaşı karikatürlerinin de kamuoyunu şekillendirmedeki rolü düşünüldüğünde propaganda amaçlı yapıldığını söylemek yanlış olmaz. Kurtuluş Savaşı sırasında farklı mizah dergilerinde yayınlanan karikatürler ordu ve toplum üzerindeki oldukça önemli etkileri olmuştur.Bu dönem Milli Mücadeleye muhalif olan Aydede mizah dergisi ve Milli Mücadeleyi destekleyen Karagöz,Diken ve Güleryüz olmak dört önemli mizah dergisinin yayın hayatında olduğu görülmektedir. Aydede dergisi, Millî Mücadele'nin son safhası olan 1922 yılında Refik Halit Karay tarafından İstanbul'da yayınlanmış siyasi mizah içerikli bir yayın organıdır. Aydede 2 Ocak 1922'den, 9 Kasım 1922'ye kadar toplam 90 sayı yayımlanmıştır. Dergi pazartesi ve perşembe olmak üzere haftada iki defa toplam dört sayfa olarak Sabah Matbaasında basılmıştır. Aydede mizah dergisinin halk ve aydın kesiminden birçok takipçi olmuş , zamanın en çok aranan ve okunan mizah dergilerinden biri hâline gelmiştir. (Apaydın,2020). Aydede'de Milli Mücadele'yi eleştiren ve ona muhalif olan yazılar görülmektedir.Refik Halit Karay Millî Mücadele'yi desteklemeyi reddederek taraf olarak İstanbul Hükümeti'ni ve saltanatı seçmiştir.(Karaer,1998)Millî Mücadele'ye muhalif bir yayın organı olarak Aydede'nin 1922 yılı Türkiye'sinin İstanbul üzerinden okunmasında en önemli bilgi kaynaklarından biri olduğu bu noktada ifade edilmelidir (Ünal,2013).Refik Halid Karay Aydede dergisinde İstiklal Savaşı aleyhine yazdığı yazılardan ötürü vatan hainliğiyle suçlanmıştır. Milli Mücadelenin kazanılmasından sonra ülkeyi terk etmiş uzun süre Beyrut ve Lübnan'da yaşamıştır. Daha sonra Millî Mücadele hakkındaki düşüncelerinde yanıldığını ve hata ettiğini belirtmiş 1965 yılında ise İstanbul'da vefat etmiştir.( Arslantaş ,2003)